Засгын газрын зарлагыг мөнгөний хэмжээг нэмэгдүүлэн санхүүжүүлэх нь ямар нэгэн хий хоосон юмны төлөө ямар нэгэн юм авахтай адил илбэ жатгын зүйл юм. Энгийн жишээ авъя. Засгийн газар зам бариулаад хөлсийг нь Төв банкны шинэхэн дэвсгэртээр төллөө гэж бодъё. Эхэндээ бүгд л хожиж буй мэт байдаг. Зам барисан ажилчид хөлсөө авч түүгээрээ хоол хувцас бас байр сууц ч авч болно. Хэн ч илүү татвар төлөхгүй. Урьд өмнө нь байхгүй байсан зам ч бий болчихлоо. үнийг нь хэн төлөв?
Мөнгийг бариж буй хүмүүс төлж байгаа юм. Ажилчдыг үйлдвэрлэлийн өөр салбарт ажиллуулахын оронд замын ажилд шилжүүлэхэд зарцуулсан мөнгө үнийг өсөхэд хүргэнэ. Энэхүү илүүдэл мөнгөний ажилчнаас худалдаалагч, худалдаачинаас бусад руу гэх зэргээр хэрэглээний киркуляцийн дунд үнийн өсөлт хадгалагдсаар байдаг. Yнэ өндөр байна гэдэг нь хүмүүст урьд байсан мөнгө өмнөхөөсөө бага зүйл авна гэсэн үг. Өмнө байсан мөнгөний худалдан авах хэмжээнд хүртэл мөнгөтэй болохийн тулд тэд орлогынхоо хэрэглээг багасган зарим хэсгийг мөнгөнийхөө балансд нөөцөлнө.
Илүү нэмж гаргасан мөнгөний хэмжээ гэдэг нь мөнгөний балансд тавиж буй татвартай утга нэг юм. Хэрвээ илүүдэл мөнгөний хэмжээ үнийг 1%-иар өсгөвөл мөнгө хадгалж буй бүх хүн буцаагаад өөрийн хадгаламждаа нэг хувийн татвар төлнө гэсэн үг юм. Түүний өмнө байсан мөнгөний худалдан авах чадвараа хадгалахын тулд нэмж хадгалах мөнгө бүхэн нь түүний хувьд татварын тасалбараас ялгаагүй.
Энэхүү татварын үзэгдэх нөгөө нэг биет хэсэг нь уг замыг барихад зориулсан нөөцөөр бүтээгдэх байсан бараа юм. Өөрт байгаа мөнгөний худалдан авах чадвараа хадгалахын тулд орлогийнхоо багаахан хувийг зарцуулж буй хүн дээрх бараа үйлчилгээг, засгийн газар түүнийг бүтээх нөөцийг заманд зарцуулсан учраас, хэрэглэж чадалгүй алдаж байгаа хэрэг юм.
Дэлхийн 1-р дайны дараах инфляцын тухай Кейнс ягаад "Байдлыг эргүүлэх итгэлтэй бүгээд дам арга алга байлаа. Уйл явдал эдийн засгийн бүх нууцлаг хучин зүйлийг нураах устгах чиглэл руу хөдлөж хэн ч үүнийг дүгнэн шинжлэх боломжгүй болгож байлаа."3 гэж бичсэнийг ойлгож байгаа байх.
Нэмж гаргасан мөнгө болон засгийн газрын Төв банкны дансан дахи нэмэлт өр хоёр нь засгийн газарт ноогдох ашгийн хэсэг юм.
Инфляц бас шууд бусаар татварын үелэлд нүлээлнэ. Инфляцаас болж үүссэн хүмүүсийн мөнгөн орлого татварын шинэ үелэл руу оруулж татварын хэмжээг нэмэгдүүлнэ. Байгууллагын орлого ч гэсэн зардлын өсөлтөөс болоод нэмэгдэнэ. Дунджаар, хэрвээ инфляцын 10 хувийн өсөлтийг гүйцэхийн тулд орлого 10 хувиар өслөө гэж үзвэл холбооны татварын орлого 15-аас илүү хувиар өснө. Энэ байдал ерөнхийлөгч, конгресс, мужуудын захирагчид болон хууль тогтоогчдод татварын дарамт өсөхөөс хамгаалж татвар бууруулахад хүргэнэ. Жил бүр татварыг бууруулах яриа гардаг ч татвар үнэн хэрэгтээ буурдаггүй. Нөгөө талаас шилжүүлсэн хэлбэрээр татвар нь холбооны хэмжээнд 1964 онд 22 хувь байснаас 1978 онд 25 хувь болж өссөн, муж орон нутагт 1964 онд 11 хувь байснаа 1978 онд 15 хувь болон өсчээ.
Инфляцаас олох засгийн газрын бас нэг ашиг бол төлбөр төлөх үед гардаг. Засгийн газар доллараар зээл авч доллараар төлнө. Инфляцын үр дүнд эргэж төлөгдөж байгаа долларын худалдан авах чадвар зээлэх үеийнхээс буурсан байна. Гэвч хэрвээ засгийн газар завсрын үед зээлдүүлэгчид инфляцын нөхөн төлбөр болгож өндөр хэмжээний хүү төлсөн бол энэ нь засгийн газрын хувьд ашиг болж чадахгүй. Дийлэнх тохиолдолд ийм юм тохиолддоггүй. Хадгаламжийн бонд нь үүний нэг тод жишээ юм. !968 онд та арван жилийн хугацаатай хадгаламжийн бонд худалдан аваад түүнийгээ 1978 мөнгө болгосон гэж саная. Уг нь та 50 долларын өртөгтэй бондыг 37.50 доллараар худалдан авсан ба 10 жилийн дараа 64,74 доллар хүлээн авна. (учир нь засгийн газар инфляцыг гүйцэхийн тулд зээлийн хууг нэмэгдүүлсэн) Гэвч 1968 оны үеийн 37.5 долларт 1978 оны 70 доллартай тэнцэнэ. 64.74 доллар авсан тул та төлсөн болон авсан мөнгөний ялгавар 27.24 долларт орлогын татвар бас төлнө. Таны засгийн газарт зээлдүүлсэн явдал өр төлбөрөөр дуусна.
Инфляцийн үед засгийн газар өрөө төлнө гэдэг нь хэдийгээр засгийн газрын алдагдал жил ирэх тусам өсөхийн зэрэгцээ засгийн газрын өр бас нэмэгдэх ч өрийнх нь өсөлтийн хурд худалдан авах чадвартай харьцангуйгаар удаан байх ба ингэснээр үндэсний засгийн газрын өрийн үндэсний орлогод эзлэх хувь нь багасана гэсэн уг юм. 1968 аас 1978 оны хоорон дахь арван жилийн хугацаанд холбооны засгийн газрын хуримтлагдсан өр 260 тэрбум доллар байсан бол засгийн газрын өр 1968 онд 30 хувь байснаас 1978 онд 28 хувь болж буурчээ.
Инфляцийг эмчлэх.
Инфляцийг эмчилэх тухай ярихад амархан боловч хэрэгжүүлэхэд хүнд зүйл юм. Мөнгөний илүүдэл өсөлт инфляцийн цорын ганц шалтгаан учраас энэхүү үсэлтийг бууруулах нь инфляцийг эмчлэх цорын ганц арга хэмжээ юм. Асуудал учир шалтгааныг мэдэхгүйд байгаа юм биш. Засгийн газар мөнгөний өсөлтийг бага хурдтайгаар өсгөхөд л болох зүйл. Асуудлын гол нь засгийн газар зохих арга хэмжээг авах улс төрийн сонирхолд байгаа эсэхэд байгаа юм. Хөгжингүй нийгэмд инфляцийн өвчин тусвал шаардлагатай арга хэмжээг авахад их хэмжээний цаг алддаг ба түүнээс үүдэн гарах үр дагавар нь маш хүнд байдаг.
Уг асуудлыг дараах хоёр өвчинтэй адилтгаж болно. Нэгдүгээрх нь цусан хангамжийг зогсоон эрхтэнийг үхширэлд оруулдаг Бөргерийн өвчин гэгчийг туссан залуутай зүйрлэж болно. Залуу хөл болон гарынхаа хурууг алдаж мэдэх ба эмчилгээ нь ойлгомжтой-тамхи татахаа зогсоох. Залуу тамхиа хаяж чадахгүйгээр архаг тамхичин гэж бодё. Түүний өвчин нэг талаар эмчилж болох боловч нөгөө талаар эдгэхгүй.
Өөр бас нэг том жишээ бол инфляц ба архидалт хоёрын төстэй тал юм. Архичин архи ууж эхэлж байх үед түүний сайн үйлчилэл нь эхэлж илрэх ба маргааш өглөө босоод шартахаас сөрөг дагавар нь сүүлд илэрч эхлэх ба шар тайлахыг тэвчих хэрэг гарна.
Инфляц үүнтэй ижил. Инфляцад нэрвэгдэж байх үед эхний үр дүн дажгүй боломжийн байдаг. Мөнгөний хэмжээ ихэссэн нь түүнтэй харьцдаг хэн бүхэнд тааламжтай, ялангуяа засгийн газрын хувьд. Ажлын байр хаа сайгүй нэмэгдэж, бизнесс цэцэглээд бүгд л эхэндээ аз жаргалтай байдаг. Эд бүхэн нь сайн үр дагавар нь. Гэвч хэрэглээний өсөлт нь үнийг ихэсгэж, ажиллагсад цалин нь үнийн дүнгээрээ өссөн ч худалдан авах чадвар нь буурсныг мэдэх болно. Бизнесс эрхлэгчдийн хувьд зардал нь өссөн байх ба иймээс борлуулалтын өсөлт нь үнийг хурдан хурдан өсгөхээс нааш ашиг өгч чадахгүй байгааг анзаарах болно. Ингээд муу үр дагаварүуд гарч ирэх болно. Yнэ өсөж, эрэлт бууран инфляц нь тогтворгүй байдалтай холилдоно. Архидалттай ижлээр мөнгийг ихэсгэх дур хүсэл улам ихсэх ба бидний өмнө үзсэн хэлбэлзэл ажиглагдана. Хоёр тохиолдолд хоюуланд нь их хэмжээний архи болон мөнгө нь архичин болон эдийн засагт хүнд цохилт болно.
Архидалт болон инфляцийн адил төстэй байдал эмчилгээг ч бас адилтгана. Архидалтыг эмчилэх арга нь хэлэхэд маш хялбар, эрдөө л уухаа болих. Энэ нь хэргэжүүлэхэд маш хэцүү яагаад гэвэл энэ удаад муу үр дагавар нь эхэлж илрэх ба сайн үр дагавар нь хожим ирдэг. Юугаар ч хязгаарлаж болохгүй хүслээ дарж чадвал архичин архинаас амжилттайгаар ангижирч чадна. Инфляцийн хувид ч бас адил. Мөнгөний өсөлтийг бууруулсны муу үр дагавар нь маш хүнд: эдийн засгийн өсөлт удааширч, ажилгүйдэл ихэснэ. Сайн үр дагвар хожим нэг, хоёр жил түүнээс ч хойно ирэх ба энэ нь бага инфляц, эрүүл эдийн засаг, эдийн засгийн инфляцаас ангид цэвэр өсөлт зэрэг болно.
Эмчилгээний хүнд үр дагвар нь архичин болон инфляцтай байгаа улсад замаасаа буцах нэг шалтаг болдог. Мөн замаас буцах бас нэг шалтаг бол инфляцийг бууруулах өвчний эхний үе шатанд эмчилгээг эцэст нь хүргэх үнэхээрийн хүсэл үгүй байх явдал юм. Архидалтын эхэн үед архичин архиндаа сэтгэл хангалуун төдийгүй тэр өөрийгээ үнэхээр архичин болчихсон, түүнд эмчилгээ хэрэгтэй гэдэгтэй санал нийлэхгүй байдаг. Инфляцтай байгаа улсад ч байдал ижил байдаг. Инфляц нь түр зуурын бөгөөд хэвийн зүйл иймээс удахгүй аяндаа зүгээр болдог хүнээс хамааралгүй зүйл гэж итгэх үзэгдэл бас байдаг.
Мөн бидний ихэнх нь инфляцтай байхад сэтгэл хангалүүн байдаг. Бид юмны үнэ буурч үгүй ядахдаа өсөхгүй байвал дуртай байдаг. Харин бидний зарж буй барааны үнэ, бидний үйлдвэрлэж буй бүтээгдэхүүний үнэ, бидний эзэмшиж буй байрны үнэ өсөж байвал бид бүр улам баяртай байдаг. Фермерүүд инфляцийн тухай үгүүлэл тавьдаг ч өөрсдийн бүтээгдэхүүний үнийг өсгөх талаар Вашингтонд лобби хийдэг. Бидний ихэнх нь үүнтэй төстэй зүйлийг ямар нэг хэмжээгээр хийж л байгаа.
Инфляцийн нэг уршиг бол зарим хүмүүс бусдыгаа хохирч байх явцад маш ихээр хождог явдал ба үүгээр нийгэм хожигч ба хохирогч гэсэн хоёр хэсэгт хуваагддаг. Ялагсад өөрсөддөө тохиолдсон явдлыг өөрсдийн хүч, авьяас билгээрээ бүтээгдсэн зүйл гэж үздэг. Тэд үнийн өсөлт гэх зэрэг тааламжгүй зүйлийг тэдний хяналтаас гадуур үйлдэгдэж бүй зүйл гэж үздэг. Бараг бүгд инфляцийн эсрэг гэж хэлдэг ч энэ инфляцаас үүдэн тэдэнд тулгарч буй муу үр дагварын тухай л яриж буй хэрэг.
Тодорхой жишээ авч үзье. 1965-1985 оны хооронд байшин эзэмшиж байсан бараг бүх хүмүүс инфляцаас хожсон. Тэдний байшингийн үнэ гэнэт өссөн ба хэрэв тэд үл хөдлөх хөрөнгийн зээл авбал зээлийн хүү инфляцийн хэмжээнээс үргэлж доогуур байсан. Yнэн хэрэгтээ үндсэн болон хүүгийн төлбөр нь үндсэн хөрөнгийн зээлийг төлөх болно. Зээлийн хүү болон инфляц адилхан 7 хувь байна гэж үзье. Хэрэв та зөвхөн хүүг төлөх 10000 долларын үл хөдлөх хөрөнгийн зээл (мортгеж) авсан бол нэг жилийн дараах таны мортгеж нэг жилийн өмнөх 9300 доллартай тэнцэнэ. Бодит тооцоогоор бол та хүүнд төлж буй үнэтэй тэнцүү буюу 700 $-ын өртэй болох байв. Бодит тоогоор бас танд 10000 $ хэрэглэсний төлөө хэдийг ч төлөхгүй байв. (Түүгээр барахгүй хүүгийн ашиг таны ашгийн татварт тооцогдохгүй учир та бас л хожиж байна. Та зээл авсаны төлөө танд төлж байна.) Yр дүнд нь байшинг эзэмшигчийн хөрөнгө нэмэгдэж байна. Нөгөө талд гарч буй хохирлыг үл хөдлөх хөрөнгийн зээлийг олгох сан бүрдүүлдэг жижиг зээлдүүлэгчид үүрч гарч байгаа юм. Жижиг зээлдүүлэгчидэд үүнээс өөр гарцгүй ба учир нь засгийн газар тэдний зээлдэгчдийг хамгаалах үүднээс зээлийн хүүгийн дээд хэмжээний хязгаарлалт тавьдаг.
Засгийн газрын өндөр зардал мөнгөний өсөлтийн нэг шалтгаан болдог бол засгийн газрын хэмнэлттэй байдал мөн мөнгөний өсөлтийг хязгаарлахад нэг дөхөм болдог. Энд бас бид шизофреник байдлаар ханддаг. Бид бүгдээрээ бидний ашгийг нь хүртдэг биш л бол засгийн газрын хэрэглээ буурахад дуртай байдаг. Бас бид бүгдээрээ бусдад ноогдсон татвараар санхүүждэг зүйлийн алдагдал бага байхыг хүсдэг.
Инфляц хуримтлагдвал эрт орой хэзэ нэгэн цагт нийгмийг маш их хохиролд учруулах ба өдий төдий хэмжээний хууль бус байдлыг ч гарахад хүргэдэг ба жинхэнэдээ олон нийт ч инфляцийн эсрэг туршлага хуримтлуулдаг. Инфляцийн түвшин тухайн улс болон тус улсын түүхээс бас хамаардаг. Германд дэлхийн нэг ба хоёрдугаар дайны дараах уршигт инфляцийн сургамж байгаа учир одоо ч германы инфляцийн түвшин бага байдаг ба UK, Япон дахь инфляцийн түвшин хамгийн өндөр үедээ ирээд байна. АНУ-д одоогоор ийм явдал тохиолдоогүй байна.
Эмчилгээний сөрөг үр дагавар
Бид маш олон удаа өндөр түвшний ажилгүйдэл, удаан өсөлт нь инфляцийн эмчилгээ гэж уншсаар, сонссоор ирсэн. Өндөр инфляц уу эсвэл өндөр ажилгүйдэл үү гэдгийг сонгох хэрэгтэй ч гэж ярьдаг. Ойрын хэдэн арван жилд АНУ-гын эдийн засаг удааширч ажилгүйдлын түвшин өндөрсөж байгаа боловч инфляцийн түвшин нэмэгдсээр л байна. Бид инфляц, өндөр ажилгүйдэл хоёрыг хамтад нь амссан үе ч байсан. Бусад орнуудад ч ийм явдал тохиолдож байв. Яагаад?
Өндөр түвшний ажилгүйдэл, удаан өсөлт нь инфляцийн эмчилгээний сөрөг үр дагвар болохоос эмчилгээ биш юм. Эдийн засгийн өсөлтийг удаашруулан, ажилгүйдлыг ихэсгэх бодлого нь инфляцийг ихэсгэх ч боломжтой. Yнэ болон цалингийн доод түвшин, засгийн газар бизнест оролцох зэрэг арга хэмжээнүүд нь засгийн газрын зардлыг улам ихэсгэн улмаар мөнгөний нийлүүлэлтийг эрс нэмэгдүүлдэг.
Эмнэлэгтэй холбоотой бас нэгэн жишээ нь та бүхэнд эмчилгээ болон түүний үр дагвар хоёрын ялгааг тод харуулах байх. Танд хурц олгой үргажээ. Эмч танд мэс засал хийхийг санал болгох ба үүний дараа хэсэг хугацаанд хэвтэрт байхыг сануулна. Та мэс заслаас татгалзан оронд нь эмчилгээ болгон орондоо хэвтээд байна гэж бодоё. Тэнэг хэрэг гэвч энэ нь ажилгүйдэлийг инфляцийн эмчилгээ юу үр дагавар уу гэдгийг ялгахгүй байгаатай яг ижил юм.
Эмчилгээний сөрөг үр дагавар нь маш хүнд учир яагаад ийм болдог түүнийг хэрхэн зөөллөх вэ гэдгийг бодох нь чухал юм. Сөрөг үр дагавар яагаад гардаг тухай 1-р бүлэгт дурьдсан билээ. Мөнгөний өсөлт нь үнийн систэм дэхь мэдээллийг гажуудуулдаг ба түүнийг засагдтал цаг алддаг учраас эмчилгээний сөрөг үр дагавар гардаг.
Эхлээд инфляцад хүргэхүйцээр мөнгөний хэмжээ нэмэгдлээ гэж үзье. Шинээр үйлдвэрлэсэн мөнгөний улмаас бий болсон эрэлтийн өсөлт эхэндээ бараа худалдаалагч, ажилчин эсвэл бусад үйлчилгээнийхэнд мэдэгддэггүй. Жишээ нь харандаа худалдагч хуучин үнээрээ улам олон харандаа зарж болох нь гэж мэдрэх ба үнээ өөрчилөхгүй. Тэр бөөний худалдаалагчид улам олон захиалга өгөх ба бөөний худалдаачин үйлдвэрлэгчид гэх мэт цааш хүвөрнө. Хэрэв харандааны эрэлт инфляцаас биш эрэлтийн өөр нэг хэсгийн зардлаас болж үүрчилөгдсөн бол жишээ нь балны зардлаас болж өөрчилөгдсөн бол дээрхтэй ижилээр балны хувьд захиалга буурах гэх мэтээр үргэлжилнэ(балны бөөний худалдаалагч, үйлдвэрлэгч г.м.). Харандаа болон түүнийг бүтээхэд оролцдог бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгдэн бал болон түүнийг бүтээхэд оролцох бүтээгдэхүүний үнэ буурах байсан. Энд дундаж үнэ өөрчилөгдөх үндэс байхгүй юм.
Харандааны үнэ шинээр нэмэгдсэн мөнгөний хэмжээнээс болж үнэ өсөхөд шал өөр дүр зураг гарч ирнэ. Харандаа болон бал тэдгээрийн орцын эрэлт хоюул өснө. Хоюуланд нь зарцуулагдах мөнгөний хэмжээ өснө. Гэвч үүнийг харандаа худалдаалагч мэдэхгүй. Тэрээр үнийг тогтмол хэвээр борлуулалтаа өсгөхөөр мэрийнэ. Харандаа болон үзэгний доош үргэлжилэх сувгаар хоюуланд нь үнэ, зардал өсөн үргэлжилнэ. Захиалгийн өсөлт нь ажиллах хүч болон матэриалын эрэлтийг өсгөх ба энэ үе дэхь ажиллах хүч болон материалыг үйлдвэрлэгчидэд дээрх жижиглэн худалдаалагчидтай ижил хандлага илэрнэ. Энэ үед тэд аль болох ихээр ажиллаж аль болох их бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх аль болох их ашиг олохоор тэмүүлнэ. Энэ үед ямар нэгэн өөрчилэлт гарахгүй, эрэлт нь өмнөх эрэлтийн өсөлтийн хурдтайгаа зэрэгцэн нэг их хоцрохгүй, үнэ ч өмнөх үнийн өсөлтийн хурдаасаа хоцролгүй бүүрахгүйгээр үргэлжилнэ. Эхэндээ энэ нь хэнд ч анзаарагдахгүй. Бодит амьдрал дээр эрэлт өргэлж өөрчилэгдэж байдаг ба үнэ ч гэсэн зарим үед өсөж зарим үед буурч байдаг билээ. Эрэлтийн ерөнхий өсөлтийн дохио нь харьцангүй эрэлтийн өсөлтийн дохиотой холилдон будилуулдаг. ИЙм учираас инфляцийн эхэн үед үйдлвэрлэл өсөж ажил эрхлэлтийн түвшин өндөр байдаг. Гэвч удалгүй дараагийн дохио ирдэг.
Ажилчид, үйлдвэрлэгчид, жижиглэн худалдаалагчид удалгүй хуурагдсанаа ойлгоцгооно. Тэд зөвхөн тэдний барааны хувьд л эрэлт ингэж өссөн гэж хууртадгсан ба өөрсдийн худалдан авдаг зүйлийн үнэд нэг их анхаарал хандуулсангүй. Тэд өөрсдийн алдааг олж харангуутаа цалин болон үнээ өсгөж эхэлнэ. Тэд ингэснээр бас л эрэлтийг өсгөх ба өөрсдийн худалдан авдаг барааны үнийг ч хөөрөгдөнө. Бид ингэснээр үнэ-цалингийн спиралд орох ба энэ нь инфляцийн үр дагвар болохоос шалтгаан биш билээ. Хэрэв мөнгөнийн өсөлт цаашид хурдан өсөхгүй бол ажил эрхлэлт болон гарцын анхны үеййн байдал эсэргээр эргэнэ. Өндөр үнэ болон цалингийн улмаас хоюул буурах болно. Баяр баясгаланг шарталт ийнхүү залган авна.
Энэхүү сөрөг реакц эхэлтэл цаг алддаг. АНУ, Их британи болон барууны бусад орнуудад тохиолдож байсан инфляцийн үед мөнгөний өсөлтийн хэмжээ огцом нэмэгдсэнээс хойшхи эхний 6-аас 9 сар орчим сард үйлдвэрлэл ба ажил эрхлэлтийн түвшин өссөн байдаг. Инфляцийн өсөлт улам хурдсах хүртэл дахиад 12-аас 18 сар үргэлжилж байв. Энд ингэж цаг зарцуулдаг байсан нь дайны цаг байсанаас гадна энэ үед дэхь мөнгөний өсөлтийн хурд нь үе үедээ харилцан адилгүй өсөж буурч байв. Дэлхийн хоёрдугаар дайны босгон дээрх бууны худалдааны үнийн индэx их британид бараг 200 жилийн өмнөхтэй АНУ-д бараг зуун жилийнхтэй ижийл байв. 1945 оний дараах үеийн инфляц нь эдгээр улсуудад шинэ үзэгдэл болсон юм. Эдгээр улсуудад олон удаа инфляц өгсөж буурч байсан боловч удаан үргэлжилдэггүй байв.
Харамсалтай нь өмнөд америкын олон оронд "завсрын" хугацаа нь бага байлаа. Энд голдуу хэдхэн сараар үргэлжилсэн цагийн хүлээлт тохиолдож байв. Хэрвээ АНУ одоогийн инфляцийн асуудлаа яаравчлан шийдэхгүй бол цагийн хүлээлт бас л богиносох болно.
Мөнгөний өсөлтийг удаашруулахаас үүдэн гарах үр дагавар нь дээр дурьдсаны эсрэг дарааллар явагдана. Зарцуулалт буурсан нь эрэлтийн бууралт мэт тусгагдах ба хэсэг хугацааны дараагаар энэ нь гарц болон ажил эрхлэлтийг бууруулна. Инфляц удааширсны цаг хугацааны дараагийн үед ажил эрхлэлт болон гарцыг нэмэгдүүлнэ. Архидалтын эцсийн үе шат дуусаж эрүүл биед саруул ухаан үргэлжилж эхэлнэ.
Дээрх бүх зохицуулалт мөнгөний өсөлт болон инфляцийн харилцан байршилаар илэрхийлэгдэж байна. Мөнгөний өсөлт алгуур бөгөөд өндөр жишээлбэл жилд 10 % байна гэж үзэүе. Эдийн засаг үүнтэй зохицож чадна. Цалин ч энэхүү инфляцийг угтан жилд 10 хуви өсөөд, зээлийн хүү ч бас үүнд бэлнээр жилд 10 хуви өсөөд, энэ бүхэнтэй зохицоод татвар ч ихсэж багасаад эр нь бүгд л энэхүү өсөлтөд бэлэн байх болно.
Ийм хэлбэрийн инфляц ямар ч хор хохирол учруулахгүй бөгөөд бас ямар ч үүрэг гүйцэтгэхгүй. Энэ нь зүгээр л хэрэггүй баахан зохицуулалтын ажил удна. Хамгийн чухал нь ийм байдал хэрвээ байдаг бол тогтвортойгоор оршин тогтнож чадахгүй. Хэрвээ 10 хувийн инфляц үүсгэх нь улс турийн хувид ашигтай бүгөөд боломжтой байгаад хэрвээ инфляцийг тэгээд тогтоож чаддаг бол инфляцийг 11, 12 15 хувь хүргэх сонирхол их байх болно. Тэг хувийн инфляц улс төрийн хувьд боломжтой бол 10 хувийн инфляц боломжгүй зорилго юм. Энэ бол өнгөрсөн туршлагаас хийгдсэн дүгнэлт.
Мөнгийг бариж буй хүмүүс төлж байгаа юм. Ажилчдыг үйлдвэрлэлийн өөр салбарт ажиллуулахын оронд замын ажилд шилжүүлэхэд зарцуулсан мөнгө үнийг өсөхэд хүргэнэ. Энэхүү илүүдэл мөнгөний ажилчнаас худалдаалагч, худалдаачинаас бусад руу гэх зэргээр хэрэглээний киркуляцийн дунд үнийн өсөлт хадгалагдсаар байдаг. Yнэ өндөр байна гэдэг нь хүмүүст урьд байсан мөнгө өмнөхөөсөө бага зүйл авна гэсэн үг. Өмнө байсан мөнгөний худалдан авах хэмжээнд хүртэл мөнгөтэй болохийн тулд тэд орлогынхоо хэрэглээг багасган зарим хэсгийг мөнгөнийхөө балансд нөөцөлнө.
Илүү нэмж гаргасан мөнгөний хэмжээ гэдэг нь мөнгөний балансд тавиж буй татвартай утга нэг юм. Хэрвээ илүүдэл мөнгөний хэмжээ үнийг 1%-иар өсгөвөл мөнгө хадгалж буй бүх хүн буцаагаад өөрийн хадгаламждаа нэг хувийн татвар төлнө гэсэн үг юм. Түүний өмнө байсан мөнгөний худалдан авах чадвараа хадгалахын тулд нэмж хадгалах мөнгө бүхэн нь түүний хувьд татварын тасалбараас ялгаагүй.
Энэхүү татварын үзэгдэх нөгөө нэг биет хэсэг нь уг замыг барихад зориулсан нөөцөөр бүтээгдэх байсан бараа юм. Өөрт байгаа мөнгөний худалдан авах чадвараа хадгалахын тулд орлогийнхоо багаахан хувийг зарцуулж буй хүн дээрх бараа үйлчилгээг, засгийн газар түүнийг бүтээх нөөцийг заманд зарцуулсан учраас, хэрэглэж чадалгүй алдаж байгаа хэрэг юм.
Дэлхийн 1-р дайны дараах инфляцын тухай Кейнс ягаад "Байдлыг эргүүлэх итгэлтэй бүгээд дам арга алга байлаа. Уйл явдал эдийн засгийн бүх нууцлаг хучин зүйлийг нураах устгах чиглэл руу хөдлөж хэн ч үүнийг дүгнэн шинжлэх боломжгүй болгож байлаа."3 гэж бичсэнийг ойлгож байгаа байх.
Нэмж гаргасан мөнгө болон засгийн газрын Төв банкны дансан дахи нэмэлт өр хоёр нь засгийн газарт ноогдох ашгийн хэсэг юм.
Инфляц бас шууд бусаар татварын үелэлд нүлээлнэ. Инфляцаас болж үүссэн хүмүүсийн мөнгөн орлого татварын шинэ үелэл руу оруулж татварын хэмжээг нэмэгдүүлнэ. Байгууллагын орлого ч гэсэн зардлын өсөлтөөс болоод нэмэгдэнэ. Дунджаар, хэрвээ инфляцын 10 хувийн өсөлтийг гүйцэхийн тулд орлого 10 хувиар өслөө гэж үзвэл холбооны татварын орлого 15-аас илүү хувиар өснө. Энэ байдал ерөнхийлөгч, конгресс, мужуудын захирагчид болон хууль тогтоогчдод татварын дарамт өсөхөөс хамгаалж татвар бууруулахад хүргэнэ. Жил бүр татварыг бууруулах яриа гардаг ч татвар үнэн хэрэгтээ буурдаггүй. Нөгөө талаас шилжүүлсэн хэлбэрээр татвар нь холбооны хэмжээнд 1964 онд 22 хувь байснаас 1978 онд 25 хувь болж өссөн, муж орон нутагт 1964 онд 11 хувь байснаа 1978 онд 15 хувь болон өсчээ.
Инфляцаас олох засгийн газрын бас нэг ашиг бол төлбөр төлөх үед гардаг. Засгийн газар доллараар зээл авч доллараар төлнө. Инфляцын үр дүнд эргэж төлөгдөж байгаа долларын худалдан авах чадвар зээлэх үеийнхээс буурсан байна. Гэвч хэрвээ засгийн газар завсрын үед зээлдүүлэгчид инфляцын нөхөн төлбөр болгож өндөр хэмжээний хүү төлсөн бол энэ нь засгийн газрын хувьд ашиг болж чадахгүй. Дийлэнх тохиолдолд ийм юм тохиолддоггүй. Хадгаламжийн бонд нь үүний нэг тод жишээ юм. !968 онд та арван жилийн хугацаатай хадгаламжийн бонд худалдан аваад түүнийгээ 1978 мөнгө болгосон гэж саная. Уг нь та 50 долларын өртөгтэй бондыг 37.50 доллараар худалдан авсан ба 10 жилийн дараа 64,74 доллар хүлээн авна. (учир нь засгийн газар инфляцыг гүйцэхийн тулд зээлийн хууг нэмэгдүүлсэн) Гэвч 1968 оны үеийн 37.5 долларт 1978 оны 70 доллартай тэнцэнэ. 64.74 доллар авсан тул та төлсөн болон авсан мөнгөний ялгавар 27.24 долларт орлогын татвар бас төлнө. Таны засгийн газарт зээлдүүлсэн явдал өр төлбөрөөр дуусна.
Инфляцийн үед засгийн газар өрөө төлнө гэдэг нь хэдийгээр засгийн газрын алдагдал жил ирэх тусам өсөхийн зэрэгцээ засгийн газрын өр бас нэмэгдэх ч өрийнх нь өсөлтийн хурд худалдан авах чадвартай харьцангуйгаар удаан байх ба ингэснээр үндэсний засгийн газрын өрийн үндэсний орлогод эзлэх хувь нь багасана гэсэн уг юм. 1968 аас 1978 оны хоорон дахь арван жилийн хугацаанд холбооны засгийн газрын хуримтлагдсан өр 260 тэрбум доллар байсан бол засгийн газрын өр 1968 онд 30 хувь байснаас 1978 онд 28 хувь болж буурчээ.
Инфляцийг эмчлэх.
Инфляцийг эмчилэх тухай ярихад амархан боловч хэрэгжүүлэхэд хүнд зүйл юм. Мөнгөний илүүдэл өсөлт инфляцийн цорын ганц шалтгаан учраас энэхүү үсэлтийг бууруулах нь инфляцийг эмчлэх цорын ганц арга хэмжээ юм. Асуудал учир шалтгааныг мэдэхгүйд байгаа юм биш. Засгийн газар мөнгөний өсөлтийг бага хурдтайгаар өсгөхөд л болох зүйл. Асуудлын гол нь засгийн газар зохих арга хэмжээг авах улс төрийн сонирхолд байгаа эсэхэд байгаа юм. Хөгжингүй нийгэмд инфляцийн өвчин тусвал шаардлагатай арга хэмжээг авахад их хэмжээний цаг алддаг ба түүнээс үүдэн гарах үр дагавар нь маш хүнд байдаг.
Уг асуудлыг дараах хоёр өвчинтэй адилтгаж болно. Нэгдүгээрх нь цусан хангамжийг зогсоон эрхтэнийг үхширэлд оруулдаг Бөргерийн өвчин гэгчийг туссан залуутай зүйрлэж болно. Залуу хөл болон гарынхаа хурууг алдаж мэдэх ба эмчилгээ нь ойлгомжтой-тамхи татахаа зогсоох. Залуу тамхиа хаяж чадахгүйгээр архаг тамхичин гэж бодё. Түүний өвчин нэг талаар эмчилж болох боловч нөгөө талаар эдгэхгүй.
Өөр бас нэг том жишээ бол инфляц ба архидалт хоёрын төстэй тал юм. Архичин архи ууж эхэлж байх үед түүний сайн үйлчилэл нь эхэлж илрэх ба маргааш өглөө босоод шартахаас сөрөг дагавар нь сүүлд илэрч эхлэх ба шар тайлахыг тэвчих хэрэг гарна.
Инфляц үүнтэй ижил. Инфляцад нэрвэгдэж байх үед эхний үр дүн дажгүй боломжийн байдаг. Мөнгөний хэмжээ ихэссэн нь түүнтэй харьцдаг хэн бүхэнд тааламжтай, ялангуяа засгийн газрын хувьд. Ажлын байр хаа сайгүй нэмэгдэж, бизнесс цэцэглээд бүгд л эхэндээ аз жаргалтай байдаг. Эд бүхэн нь сайн үр дагавар нь. Гэвч хэрэглээний өсөлт нь үнийг ихэсгэж, ажиллагсад цалин нь үнийн дүнгээрээ өссөн ч худалдан авах чадвар нь буурсныг мэдэх болно. Бизнесс эрхлэгчдийн хувьд зардал нь өссөн байх ба иймээс борлуулалтын өсөлт нь үнийг хурдан хурдан өсгөхээс нааш ашиг өгч чадахгүй байгааг анзаарах болно. Ингээд муу үр дагаварүуд гарч ирэх болно. Yнэ өсөж, эрэлт бууран инфляц нь тогтворгүй байдалтай холилдоно. Архидалттай ижлээр мөнгийг ихэсгэх дур хүсэл улам ихсэх ба бидний өмнө үзсэн хэлбэлзэл ажиглагдана. Хоёр тохиолдолд хоюуланд нь их хэмжээний архи болон мөнгө нь архичин болон эдийн засагт хүнд цохилт болно.
Архидалт болон инфляцийн адил төстэй байдал эмчилгээг ч бас адилтгана. Архидалтыг эмчилэх арга нь хэлэхэд маш хялбар, эрдөө л уухаа болих. Энэ нь хэргэжүүлэхэд маш хэцүү яагаад гэвэл энэ удаад муу үр дагавар нь эхэлж илрэх ба сайн үр дагавар нь хожим ирдэг. Юугаар ч хязгаарлаж болохгүй хүслээ дарж чадвал архичин архинаас амжилттайгаар ангижирч чадна. Инфляцийн хувид ч бас адил. Мөнгөний өсөлтийг бууруулсны муу үр дагавар нь маш хүнд: эдийн засгийн өсөлт удааширч, ажилгүйдэл ихэснэ. Сайн үр дагвар хожим нэг, хоёр жил түүнээс ч хойно ирэх ба энэ нь бага инфляц, эрүүл эдийн засаг, эдийн засгийн инфляцаас ангид цэвэр өсөлт зэрэг болно.
Эмчилгээний хүнд үр дагвар нь архичин болон инфляцтай байгаа улсад замаасаа буцах нэг шалтаг болдог. Мөн замаас буцах бас нэг шалтаг бол инфляцийг бууруулах өвчний эхний үе шатанд эмчилгээг эцэст нь хүргэх үнэхээрийн хүсэл үгүй байх явдал юм. Архидалтын эхэн үед архичин архиндаа сэтгэл хангалуун төдийгүй тэр өөрийгээ үнэхээр архичин болчихсон, түүнд эмчилгээ хэрэгтэй гэдэгтэй санал нийлэхгүй байдаг. Инфляцтай байгаа улсад ч байдал ижил байдаг. Инфляц нь түр зуурын бөгөөд хэвийн зүйл иймээс удахгүй аяндаа зүгээр болдог хүнээс хамааралгүй зүйл гэж итгэх үзэгдэл бас байдаг.
Мөн бидний ихэнх нь инфляцтай байхад сэтгэл хангалүүн байдаг. Бид юмны үнэ буурч үгүй ядахдаа өсөхгүй байвал дуртай байдаг. Харин бидний зарж буй барааны үнэ, бидний үйлдвэрлэж буй бүтээгдэхүүний үнэ, бидний эзэмшиж буй байрны үнэ өсөж байвал бид бүр улам баяртай байдаг. Фермерүүд инфляцийн тухай үгүүлэл тавьдаг ч өөрсдийн бүтээгдэхүүний үнийг өсгөх талаар Вашингтонд лобби хийдэг. Бидний ихэнх нь үүнтэй төстэй зүйлийг ямар нэг хэмжээгээр хийж л байгаа.
Инфляцийн нэг уршиг бол зарим хүмүүс бусдыгаа хохирч байх явцад маш ихээр хождог явдал ба үүгээр нийгэм хожигч ба хохирогч гэсэн хоёр хэсэгт хуваагддаг. Ялагсад өөрсөддөө тохиолдсон явдлыг өөрсдийн хүч, авьяас билгээрээ бүтээгдсэн зүйл гэж үздэг. Тэд үнийн өсөлт гэх зэрэг тааламжгүй зүйлийг тэдний хяналтаас гадуур үйлдэгдэж бүй зүйл гэж үздэг. Бараг бүгд инфляцийн эсрэг гэж хэлдэг ч энэ инфляцаас үүдэн тэдэнд тулгарч буй муу үр дагварын тухай л яриж буй хэрэг.
Тодорхой жишээ авч үзье. 1965-1985 оны хооронд байшин эзэмшиж байсан бараг бүх хүмүүс инфляцаас хожсон. Тэдний байшингийн үнэ гэнэт өссөн ба хэрэв тэд үл хөдлөх хөрөнгийн зээл авбал зээлийн хүү инфляцийн хэмжээнээс үргэлж доогуур байсан. Yнэн хэрэгтээ үндсэн болон хүүгийн төлбөр нь үндсэн хөрөнгийн зээлийг төлөх болно. Зээлийн хүү болон инфляц адилхан 7 хувь байна гэж үзье. Хэрэв та зөвхөн хүүг төлөх 10000 долларын үл хөдлөх хөрөнгийн зээл (мортгеж) авсан бол нэг жилийн дараах таны мортгеж нэг жилийн өмнөх 9300 доллартай тэнцэнэ. Бодит тооцоогоор бол та хүүнд төлж буй үнэтэй тэнцүү буюу 700 $-ын өртэй болох байв. Бодит тоогоор бас танд 10000 $ хэрэглэсний төлөө хэдийг ч төлөхгүй байв. (Түүгээр барахгүй хүүгийн ашиг таны ашгийн татварт тооцогдохгүй учир та бас л хожиж байна. Та зээл авсаны төлөө танд төлж байна.) Yр дүнд нь байшинг эзэмшигчийн хөрөнгө нэмэгдэж байна. Нөгөө талд гарч буй хохирлыг үл хөдлөх хөрөнгийн зээлийг олгох сан бүрдүүлдэг жижиг зээлдүүлэгчид үүрч гарч байгаа юм. Жижиг зээлдүүлэгчидэд үүнээс өөр гарцгүй ба учир нь засгийн газар тэдний зээлдэгчдийг хамгаалах үүднээс зээлийн хүүгийн дээд хэмжээний хязгаарлалт тавьдаг.
Засгийн газрын өндөр зардал мөнгөний өсөлтийн нэг шалтгаан болдог бол засгийн газрын хэмнэлттэй байдал мөн мөнгөний өсөлтийг хязгаарлахад нэг дөхөм болдог. Энд бас бид шизофреник байдлаар ханддаг. Бид бүгдээрээ бидний ашгийг нь хүртдэг биш л бол засгийн газрын хэрэглээ буурахад дуртай байдаг. Бас бид бүгдээрээ бусдад ноогдсон татвараар санхүүждэг зүйлийн алдагдал бага байхыг хүсдэг.
Инфляц хуримтлагдвал эрт орой хэзэ нэгэн цагт нийгмийг маш их хохиролд учруулах ба өдий төдий хэмжээний хууль бус байдлыг ч гарахад хүргэдэг ба жинхэнэдээ олон нийт ч инфляцийн эсрэг туршлага хуримтлуулдаг. Инфляцийн түвшин тухайн улс болон тус улсын түүхээс бас хамаардаг. Германд дэлхийн нэг ба хоёрдугаар дайны дараах уршигт инфляцийн сургамж байгаа учир одоо ч германы инфляцийн түвшин бага байдаг ба UK, Япон дахь инфляцийн түвшин хамгийн өндөр үедээ ирээд байна. АНУ-д одоогоор ийм явдал тохиолдоогүй байна.
Эмчилгээний сөрөг үр дагавар
Бид маш олон удаа өндөр түвшний ажилгүйдэл, удаан өсөлт нь инфляцийн эмчилгээ гэж уншсаар, сонссоор ирсэн. Өндөр инфляц уу эсвэл өндөр ажилгүйдэл үү гэдгийг сонгох хэрэгтэй ч гэж ярьдаг. Ойрын хэдэн арван жилд АНУ-гын эдийн засаг удааширч ажилгүйдлын түвшин өндөрсөж байгаа боловч инфляцийн түвшин нэмэгдсээр л байна. Бид инфляц, өндөр ажилгүйдэл хоёрыг хамтад нь амссан үе ч байсан. Бусад орнуудад ч ийм явдал тохиолдож байв. Яагаад?
Өндөр түвшний ажилгүйдэл, удаан өсөлт нь инфляцийн эмчилгээний сөрөг үр дагвар болохоос эмчилгээ биш юм. Эдийн засгийн өсөлтийг удаашруулан, ажилгүйдлыг ихэсгэх бодлого нь инфляцийг ихэсгэх ч боломжтой. Yнэ болон цалингийн доод түвшин, засгийн газар бизнест оролцох зэрэг арга хэмжээнүүд нь засгийн газрын зардлыг улам ихэсгэн улмаар мөнгөний нийлүүлэлтийг эрс нэмэгдүүлдэг.
Эмнэлэгтэй холбоотой бас нэгэн жишээ нь та бүхэнд эмчилгээ болон түүний үр дагвар хоёрын ялгааг тод харуулах байх. Танд хурц олгой үргажээ. Эмч танд мэс засал хийхийг санал болгох ба үүний дараа хэсэг хугацаанд хэвтэрт байхыг сануулна. Та мэс заслаас татгалзан оронд нь эмчилгээ болгон орондоо хэвтээд байна гэж бодоё. Тэнэг хэрэг гэвч энэ нь ажилгүйдэлийг инфляцийн эмчилгээ юу үр дагавар уу гэдгийг ялгахгүй байгаатай яг ижил юм.
Эмчилгээний сөрөг үр дагавар нь маш хүнд учир яагаад ийм болдог түүнийг хэрхэн зөөллөх вэ гэдгийг бодох нь чухал юм. Сөрөг үр дагавар яагаад гардаг тухай 1-р бүлэгт дурьдсан билээ. Мөнгөний өсөлт нь үнийн систэм дэхь мэдээллийг гажуудуулдаг ба түүнийг засагдтал цаг алддаг учраас эмчилгээний сөрөг үр дагавар гардаг.
Эхлээд инфляцад хүргэхүйцээр мөнгөний хэмжээ нэмэгдлээ гэж үзье. Шинээр үйлдвэрлэсэн мөнгөний улмаас бий болсон эрэлтийн өсөлт эхэндээ бараа худалдаалагч, ажилчин эсвэл бусад үйлчилгээнийхэнд мэдэгддэггүй. Жишээ нь харандаа худалдагч хуучин үнээрээ улам олон харандаа зарж болох нь гэж мэдрэх ба үнээ өөрчилөхгүй. Тэр бөөний худалдаалагчид улам олон захиалга өгөх ба бөөний худалдаачин үйлдвэрлэгчид гэх мэт цааш хүвөрнө. Хэрэв харандааны эрэлт инфляцаас биш эрэлтийн өөр нэг хэсгийн зардлаас болж үүрчилөгдсөн бол жишээ нь балны зардлаас болж өөрчилөгдсөн бол дээрхтэй ижилээр балны хувьд захиалга буурах гэх мэтээр үргэлжилнэ(балны бөөний худалдаалагч, үйлдвэрлэгч г.м.). Харандаа болон түүнийг бүтээхэд оролцдог бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгдэн бал болон түүнийг бүтээхэд оролцох бүтээгдэхүүний үнэ буурах байсан. Энд дундаж үнэ өөрчилөгдөх үндэс байхгүй юм.
Харандааны үнэ шинээр нэмэгдсэн мөнгөний хэмжээнээс болж үнэ өсөхөд шал өөр дүр зураг гарч ирнэ. Харандаа болон бал тэдгээрийн орцын эрэлт хоюул өснө. Хоюуланд нь зарцуулагдах мөнгөний хэмжээ өснө. Гэвч үүнийг харандаа худалдаалагч мэдэхгүй. Тэрээр үнийг тогтмол хэвээр борлуулалтаа өсгөхөөр мэрийнэ. Харандаа болон үзэгний доош үргэлжилэх сувгаар хоюуланд нь үнэ, зардал өсөн үргэлжилнэ. Захиалгийн өсөлт нь ажиллах хүч болон матэриалын эрэлтийг өсгөх ба энэ үе дэхь ажиллах хүч болон материалыг үйлдвэрлэгчидэд дээрх жижиглэн худалдаалагчидтай ижил хандлага илэрнэ. Энэ үед тэд аль болох ихээр ажиллаж аль болох их бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх аль болох их ашиг олохоор тэмүүлнэ. Энэ үед ямар нэгэн өөрчилэлт гарахгүй, эрэлт нь өмнөх эрэлтийн өсөлтийн хурдтайгаа зэрэгцэн нэг их хоцрохгүй, үнэ ч өмнөх үнийн өсөлтийн хурдаасаа хоцролгүй бүүрахгүйгээр үргэлжилнэ. Эхэндээ энэ нь хэнд ч анзаарагдахгүй. Бодит амьдрал дээр эрэлт өргэлж өөрчилэгдэж байдаг ба үнэ ч гэсэн зарим үед өсөж зарим үед буурч байдаг билээ. Эрэлтийн ерөнхий өсөлтийн дохио нь харьцангүй эрэлтийн өсөлтийн дохиотой холилдон будилуулдаг. ИЙм учираас инфляцийн эхэн үед үйдлвэрлэл өсөж ажил эрхлэлтийн түвшин өндөр байдаг. Гэвч удалгүй дараагийн дохио ирдэг.
Ажилчид, үйлдвэрлэгчид, жижиглэн худалдаалагчид удалгүй хуурагдсанаа ойлгоцгооно. Тэд зөвхөн тэдний барааны хувьд л эрэлт ингэж өссөн гэж хууртадгсан ба өөрсдийн худалдан авдаг зүйлийн үнэд нэг их анхаарал хандуулсангүй. Тэд өөрсдийн алдааг олж харангуутаа цалин болон үнээ өсгөж эхэлнэ. Тэд ингэснээр бас л эрэлтийг өсгөх ба өөрсдийн худалдан авдаг барааны үнийг ч хөөрөгдөнө. Бид ингэснээр үнэ-цалингийн спиралд орох ба энэ нь инфляцийн үр дагвар болохоос шалтгаан биш билээ. Хэрэв мөнгөнийн өсөлт цаашид хурдан өсөхгүй бол ажил эрхлэлт болон гарцын анхны үеййн байдал эсэргээр эргэнэ. Өндөр үнэ болон цалингийн улмаас хоюул буурах болно. Баяр баясгаланг шарталт ийнхүү залган авна.
Энэхүү сөрөг реакц эхэлтэл цаг алддаг. АНУ, Их британи болон барууны бусад орнуудад тохиолдож байсан инфляцийн үед мөнгөний өсөлтийн хэмжээ огцом нэмэгдсэнээс хойшхи эхний 6-аас 9 сар орчим сард үйлдвэрлэл ба ажил эрхлэлтийн түвшин өссөн байдаг. Инфляцийн өсөлт улам хурдсах хүртэл дахиад 12-аас 18 сар үргэлжилж байв. Энд ингэж цаг зарцуулдаг байсан нь дайны цаг байсанаас гадна энэ үед дэхь мөнгөний өсөлтийн хурд нь үе үедээ харилцан адилгүй өсөж буурч байв. Дэлхийн хоёрдугаар дайны босгон дээрх бууны худалдааны үнийн индэx их британид бараг 200 жилийн өмнөхтэй АНУ-д бараг зуун жилийнхтэй ижийл байв. 1945 оний дараах үеийн инфляц нь эдгээр улсуудад шинэ үзэгдэл болсон юм. Эдгээр улсуудад олон удаа инфляц өгсөж буурч байсан боловч удаан үргэлжилдэггүй байв.
Харамсалтай нь өмнөд америкын олон оронд "завсрын" хугацаа нь бага байлаа. Энд голдуу хэдхэн сараар үргэлжилсэн цагийн хүлээлт тохиолдож байв. Хэрвээ АНУ одоогийн инфляцийн асуудлаа яаравчлан шийдэхгүй бол цагийн хүлээлт бас л богиносох болно.
Мөнгөний өсөлтийг удаашруулахаас үүдэн гарах үр дагавар нь дээр дурьдсаны эсрэг дарааллар явагдана. Зарцуулалт буурсан нь эрэлтийн бууралт мэт тусгагдах ба хэсэг хугацааны дараагаар энэ нь гарц болон ажил эрхлэлтийг бууруулна. Инфляц удааширсны цаг хугацааны дараагийн үед ажил эрхлэлт болон гарцыг нэмэгдүүлнэ. Архидалтын эцсийн үе шат дуусаж эрүүл биед саруул ухаан үргэлжилж эхэлнэ.
Дээрх бүх зохицуулалт мөнгөний өсөлт болон инфляцийн харилцан байршилаар илэрхийлэгдэж байна. Мөнгөний өсөлт алгуур бөгөөд өндөр жишээлбэл жилд 10 % байна гэж үзэүе. Эдийн засаг үүнтэй зохицож чадна. Цалин ч энэхүү инфляцийг угтан жилд 10 хуви өсөөд, зээлийн хүү ч бас үүнд бэлнээр жилд 10 хуви өсөөд, энэ бүхэнтэй зохицоод татвар ч ихсэж багасаад эр нь бүгд л энэхүү өсөлтөд бэлэн байх болно.
Ийм хэлбэрийн инфляц ямар ч хор хохирол учруулахгүй бөгөөд бас ямар ч үүрэг гүйцэтгэхгүй. Энэ нь зүгээр л хэрэггүй баахан зохицуулалтын ажил удна. Хамгийн чухал нь ийм байдал хэрвээ байдаг бол тогтвортойгоор оршин тогтнож чадахгүй. Хэрвээ 10 хувийн инфляц үүсгэх нь улс турийн хувид ашигтай бүгөөд боломжтой байгаад хэрвээ инфляцийг тэгээд тогтоож чаддаг бол инфляцийг 11, 12 15 хувь хүргэх сонирхол их байх болно. Тэг хувийн инфляц улс төрийн хувьд боломжтой бол 10 хувийн инфляц боломжгүй зорилго юм. Энэ бол өнгөрсөн туршлагаас хийгдсэн дүгнэлт.
0 сэтгэгдэл
Post a Comment